Istorija Bačke Topole

Grad Bačka Topola nalazi se u južnom delu oblasti između Dunava i Tise, u centralnom delu nekadašnje Bač-bodroške županije, odnosno u središnjem delu sadašnje Bačke. Zahvaljujući povoljnom geografskom položaju, ova lokacija bila je nastanjena još u praistoriji. Arheolozi su u mesnoj ciglani, u sloju na dubini 6-7 metara, našli ugljenisane ostatke drvene praistorijske lovačke nastambe. Nedaleko od grada, u tzv. Pčelarskoj dolini otkriveno je sarmatsko, avarsko i mađarsko groblje, kao i ostaci naselja. Malo dalje nalazi se bržuljak Pustatemplom sa ostacima srednjovekovne katoličke crkve. Prvi pisani podatak o gradu potiče iz 1462. godine, kada je kralj Matija Korvin svojoj majci Jelisaveti Silađi poklonio više naselja, među njima i Fibaych, današnju Bačku Topolu (ovo gledište je u novije vreme stavljeno pod znak pitanja), mađarsko selo uništeno prilikom prodora Turaka. Kasnije je na današnjoj lokaciji Bačke Topole podignuto manje naselje koje se pominje u turskim defterima iz 1580, 1582. i 1590. godine, kao selo sa 21, odnosno 23 oporezovane kuće. Naziv Topola prvi put se spominje 1543. godine u poreskim spisima nadbiskupije Kaloča, zatim 1655. i ponovo 1665. godine. Mnogi ga povezuju sa slovenskim nazivom za drvo topolu, koje je svojevremeno bilo veoma rasprostranjeno na ovom području. Austrijska vojna komanda je hranu za vojsku u vreme bečkog rata pribavljala sa ponovo osvojenih teritorija. Tako je vojni porez za naselje Topola 1686. godine iznosio 220 mera pšenice, 24 goveda i 1.200 forinti godišnje. Sudeći prema visini razrezanog poreza, radilo se o najvećem naselju u okolini. U vreme Rakocijevog ustanka, kuruci su 1704. godine opustošili i uništili ceo ovaj kraj, pa tako i Topolu.

     Godine 1731. ona se pominje samo kao pustara koja je do 1740. pripadala petrovaradinskim vojnim šančevima. Topolsku pustaru je predsednik bečke kamare Antal Grašalkovič svrstao među prve naseljive lokacije Bač-bodroške županije, te je proces njenog naseljavanja započeo 1750. godine pod vođstvom slobodnjaka Ferenca Čičovskog (kasnije Čizovski). Iz severnih delova Mađarske doselilo se 200 mađarskih i slovačkih porodica kojima je, umesto dotadašnjeg kmetskog statusa, potvrđen ugovorni položaj: bili su oslobođeni županijskog poreza u trajanju od 4 godine, kamarilskog na 2 godine i trajno od plaćanja crkvene desetine i poreza na bašte. Kamara im je uz to obezbedila i drvenu građu za kuće. Naseljenicima je u početku, ipak, bilo teško. Pšenica, posejana semenom dobijenim od države, dobro je ponela, ali ju je pre žetve 1753. izgazilo i uništilo veliko krdo konja Adama Čupora. Oskudica žita potrajala je godinama, naselje se polako oporavljalo i konačno osnažilo. Godine 1772. Topoli se pripaja susedna pustara Emušić, a 1792. godine stanovnici novcem uspevaju da otkupe obavezni kuluk. Istinski procvat naselja, međutim, započinje 1803. godine, kada car Franja I baronu Palu Kraiju u znak priznanja za ratne zasluge (bio je jedini evropski general kojem je uspelo da porazi napoleonove trupe) daruje Topolu. Baronov sin Ferenc Krai je 1806. godine uspeo da za Topolu isposluje rang trgovišta. Članovi porodice Krai dušom i telom podržavaju razvoj grada: u njemu grade svoj kaštel, zasađuju kasnije nadaleko čuveni park, uzgajaju rasne konje i hrtove cenjene širom zemlje. Razvoj je naglo prekinut upadom srpskih jedinica 1849. godine, kada je grad opljačkan i opustošen.

     Loza Kraijevih ostaje bez muškog potomka i njihovo mesto 1852. godine zauzima grofovska porodica Ziči. Naselje se polako oporavlja. Godine 1888. obnovljena je rimokatolička crkva sagrađena 1764. Bez obzira na dobro obavljene radove, staru crkvu je sve više nagrizao zub vremena, te su se čelnici grada i rimokatolička zajednica odlučili za izgradnju nove. Tako je u gradu sagrađen i u julu 1905. godine posvećen jedan od najvećih sakralnih objekata tadašnje Mađarske (u njega može da stane 5.000 ljudi). Naziv Bačtopolja je u međuvremenu ministarskim ukazom 1904. godine preinačen ponovo u Topolja. Veći deo grada biva uništen u ogromnom požaru 19. aprila 1906. Novo poglavlje u istoriji Bačke Topole otvara se dolaskom srpske vojske 1918. godine pod patronatom francuskih snaga i traje sve do aprila 1941. kada su mađarske jedinice u roku od nekoliko dana ponovo zauzele celu Bačku. Period obnovljene mađarske vladavine potrajao je kratko, do 18. oktobra 1944. godine, kada su grad zauzeli partizani podržani sovjetskim jedinicama. Od tada se Bačka Topola nalazi u Srbiji.

 U srcu Bačke, 44km od Mađarske granice, na obroncima Telečke visoravni nalazi se naš grad, Bačka Topola. Ovde se ukrštavaju autoput i pruga Budimpešta-Beograd, kao i putevi koji spajaju Hrvatsku sa Rumunijom.
     Sudeći po arheološkim nalazima, ovaj kraj je zahvaljujući dobroj lokaciji bio naseljen već u praistoriji: u okolini grada su nađeni ostaci praistorijskih lovačkih logora. Iz kasnijih doba potiču ostatci naselja i grobova sarmata, avara i mađara. Pored grada su nađene i ruševine jedne crkve iz srednjeg veka.

Prvi pisani podaci datiraju iz 1462. godine, kada je kralj Matias Korvin darivao svojoj majci preteču današnjeg grada, naselje Fybaich. Topola, kao ime naselja beleži se prvi put 1543. godine u dokumentima nadbiskupije Kaloča. U najezdi turaka, kao i u vreme Rakocijeve pobune naselje biva totalno uništeno, ali se uvek ponovo izgradilo. 1750. godine mađarske i slovačke porodice ponovo naseljavaju ovo područje, koje je decenijama bilo opustošeno posle napada kuruca. 1803. godine baron Krai Pal (jedini evropski vojskovođa koji je zabeležio pobedu nad Napoleonovom vojskom) dobija ovo naselje u znak priznanja od kralja Ferenca I. Pod njegovom upravom naselje dobija rang trgovišta, i počinje uspon grada, koji se zaustavlja samo 1849. godine, kada u grad upadaju servianci. Bilo je potrebno više godina, pa i decenija da se grad oporavi od tog napada. Za to vreme mesto porodice Krai zauzima porodica Ziči. Grad se polako oporavlja, 1888. godine obnavlja se stara crkva, koja ubrzo postaje mala, te se 1904. pristupa izgradnji i 1906. se završava gradnja nove katoličke crkve, do dana današnjeg najmarkantnijeg simbola grada Bačke Topole.

U novijoj istoriji grad beleži novo poglavlje, kada je 1918. godine ušla srpska vojska. Od tada, izuzev kratkog perioda od 1941-44. godine, Bačka Topola pripada Srbiji. 1940. godine je izgrađena srpska pravoslavna crkva. U drugoj polovini XX veka je došlo do značajne „urbanizacije“ slike grada, pri tom je nažalost uništeno mnogo značajnih zgrada, objekata... ali je izgrađena industrijska zona. U samom gradu imamo dve osnovne škole, gimnaziju (u čijoj zgradi funkcioniše i ekonomska škola), srednju tehničku školu, srednju i višu poljoprivrednu školu. Kulturni život je veoma aktivan, kao i civilna sfera. Danas grad ima 16600, a opština broji 38 242 stanovnika.